De onafhankelijkheid van Brazilië, een van de belangrijkste hoofdstukken in de geschiedenis van het land, was een veelzijdig proces waarbij een verscheidenheid aan karakters, gebeurtenissen en omstandigheden betrokken was. Hoewel veel iconische namen, zoals Dom Pedro I en José Bonifácio, een cruciale rol speelden in dit streven, blijft de bijdrage van vrouwen in de strijd voor onafhankelijkheid vaak onopgemerkt.
Onder de verschillende Bahianen die vochten voor de onafhankelijkheid van Brazilië was Maria Quitéria de Jesus Medeiros (1792-1853). Ze werd op 9-jarige leeftijd wees van haar moeder en opgevoed door haar vader. Ze leerde rijden, schieten en jagen. Op 6 september 1822 werd de voorlopige regering van Bahia opgericht in de regio waar haar vader een boerderij bezat. Soldaten werden naar de boerderijen gestuurd om uit te leggen wat er gebeurde en om hulp van mannen en munitie te vragen om de Portugezen te confronteren.
Maria Quitéria, enthousiast over de zaak, wilde zich aanmelden, maar werd tegengehouden door haar vader. Vervolgens zocht ze hulp bij haar zus, die haar haar knipte en haar de kleren van haar man leende. Zo presenteerde ze zichzelf met kort haar en als man gekleed in het dorp Cachoeira als ‘Soldado Medeiros’. Quitéria sloot zich aan bij het Artillerieregiment, maar omdat ze klein was in het omgaan met artillerie en kanonnen, werd ze overgeplaatst naar de infanterie.
Haar ontsnapping van de boerderij vond plaats terwijl haar vader afwezig was, en zodra hij terugkeerde, begon hij haar te zoeken, maar vond haar al in het leger. Ondanks de onthulling dat de 'Soldado Medeiros' niet 'hij' maar 'zij' was, kon de vader van Maria Quitéria zijn dochter niet uit het korps laten zetten omdat ze nuttig was. Naast haar bereidheid om te vechten had ze ervaring met wapens en volgde ze al een militaire opleiding.
Haar vuurdoop vond plaats in februari 1823 in Itapuã. Ze werd in de orde van de dag genoemd vanwege haar moed bij het aanvallen van een vijandelijke loopgraaf en het nemen van verschillende gevangenen. In april, terwijl ze oprukte met water tot aan haar borst, voorkwam ze de landing van vijandelijke troepen bij de ingang van de Paraguaçu-rivier. Ze werd met grote vreugde ontvangen in Salvador, samen met het leger dat de stad op 2 juli 1823 van de Portugezen bevrijdde.
Een andere vrouw die volgens de populaire traditie opviel tijdens de onafhankelijkheid van Brazilië was Maria Felipa, een inwoner van het eiland Itaparica. Ze werd beschreven als een zwarte vrouw, een gemeenschapsleider, arm, analfabeet en een capoeira-vechter.
Samen met andere vrouwen van het eiland besloot Maria Felipa zich aan te sluiten bij de strijd tegen de Portugezen. Aanvankelijk trad ze op als spion en voorzag ze Brazilianen van informatie over de beweging van Portugese schepen en hun posities. Later ondernamen zij en haar metgezellen actie. Er werd gezegd dat ze zelfs Portugese soldaten hadden verleid, en toen deze soldaten zich uitkleedden en kwetsbaar bleven, werden ze geslagen met ‘cansanção’, een plant die de huid verbrandt en blaren veroorzaakt. Toen hun vijanden eenmaal waren geneutraliseerd, staken de vrouwen hun boten in brand.
Maria Felipa en ongeveer veertig andere vrouwen voerden naast verleiding ook gewapende gevechten uit met kapmessen en andere voorwerpen die ze konden vinden. Zij zouden verantwoordelijk zijn voor het in brand steken van het oorlogsschip “Dez de Fevereiro” op 1 oktober 1822 op het strand van Manguinhos, en op 12 oktober het schip “Constituição” op het strand van Convent. Maria Felipa woonde tot haar dood in 1873 in Itaparica.
Dona Leopoldina beschikte over bewijzen van de loyaliteit van de vrouwen van Bahia. Op 23 augustus 1822 ontving ze in Rio de Janeiro een groep dames die haar een manifest brachten, op 13 mei ondertekend door 186 Bahiaanse vrouwen. Het document vermeldde:
“De ondergetekende Bahiaanse vrouwen, zich bewust van de substantiële bijdragen die ZKH Prins-regent Dom Pedro heeft geleverd aan de politiek en de welvaart van heel Brazilië onder auspiciën van de constitutionele principes die in het hele land zijn gezworen, en volledig toegewijd aan het beëindigen van het anarchistische systeem van verdeeldheid die dit koninkrijk in evenveel onafhankelijke staten als zijn provincies had kunnen verscheuren, mocht het decreet van 1 oktober van het afgelopen jaar ten uitvoer worden gelegd (…): En erkennend dat Uwe Koninklijke Hoogheid in deze heroïsche resolutie het volledig eens was met de beslissingen van uw verheven en geliefde echtgenoot (…) en laten daarmee zien hoe waardig zij is voor de troon waartoe de almachtige wil van rijken haar heeft geroepen; Met het grootste respect bieden we, na onze landgenoten te hebben gefeliciteerd met het feit dat we zulke waardevolle en verheven individuen onder ons hebben, ons hart aan, het enige geschenk dat de natuur binnen het bereik van onze sekse heeft geplaatst, zodat het nageslacht de gepaste waardering mag hebben van Braziliaanse vrouwen. en Bahiaanse vrouwen in het bijzonder.”
De brief was een erkenning van Leopoldina voor haar betrokkenheid bij de Dag van Fico. De toekomstige keizerin gebruikte het manifest om, in het naschrift van een brief, op subtiele wijze de nog onbesliste prins-regentes Pedro aan te sporen, door te zeggen dat dit “het bewijs was dat vrouwen meer pit hebben en meer toegewijd zijn aan de rechtvaardige zaak.”
Door de verhalen van deze opmerkelijke vrouwen te onderzoeken, kunnen we een uitgebreider en rijker inzicht krijgen in dit cruciale moment in de geschiedenis van Brazilië en de strijd voor onafhankelijkheid.
Referentie: REZZUTTI, Paulo. Independência: een historische geschiedenis: Een constructie van Brazilië: 1500-1825. Brazilië: Leya, 2022.
Matheus Araújo
Matheus is ondernemer bij Araujo Media, waar hij CEO en Creative Director is. Hij deelt analyses op zijn persoonlijke blog "matheusaraujo.me" en volgt momenteel een graad in reclame en propaganda. Bovendien heeft hij een passie voor geschiedenis, vooral die van Brazilië, wat hem ertoe bracht de oprichter en redacteur van het Brazilian History-portaal te worden.
