Door de geschiedenis heen hebben steden transformerende veranderingen ondergaan, waarbij ze oude praktijken hebben afgedankt en nieuwe hebben omarmd. De stad van Rio de Janeiro, met zijn rijke scala aan herinneringen, vormt geen uitzondering op dit fenomeen. Binnen de grenzen liggen talloze voorbeelden van plaatsen en praktijken die in het verleden zijn vervaagd, en onder deze valt het Matadouro da Cidade (stadsslachthuis) op als een aangrijpende herinnering aan vervlogen tijden.
De eerste incarnatie van de Matadouro da Cidade bevond zich langs de inmiddels uitgestorven oevers van het strand van Santa Luzia. Dit openbare slachthuis, opgericht in 1774 onder het decreet van de Marquês de Lavradio, de vice-koning, speelde een cruciale rol bij de distributie van vlees naar de hele regio van Rio de Janeiro. “Het werd in 1774 geïnstalleerd in opdracht van de vice-koning Marquês de Lavradio in Santa Luzia, vlakbij de obelisk aan de Av. Rio Branco staat vandaag. Dit soort werk moest in geïsoleerde gebieden worden uitgevoerd vanwege de rommel die het veroorzaakte”, benadrukt onderzoeker Carlos H op de website Curiosidades Cariocas.
Met de komst van de koninklijke familie in Brazilië in 1808 onderging het strand van Santa Luzia een transformatie. Dom João, een vrome beschermheer van de Santa Luzia-kerk, gebruikte deze route voor zijn reizen. Door de renovaties ontstonden woningen langs de kustlijn, wat leidde tot de verplaatsing van de Matadouro. Het vooruitzicht om in de buurt van het bloed en de overblijfselen van dieren te leven, was voor de bevolking onaantrekkelijk.
In 1838 werd de Matadouro da Cidade verplaatst naar zijn nieuwe huis in wat nu de regio Praça da Bandeira is, toen bekend als het Praça do Matadouro. Naarmate het Praça da Bandeira-gebied zich ontwikkelde, leidde de noodzaak om het slachthuis op afstand van bevolkte gebieden te houden tot een nieuwe verhuizing. Santa Cruz, gelegen in de nog steeds geïsoleerde westelijke zone, werd gekozen als nieuwe locatie. “De installatie, of beter gezegd, de verplaatsing van het slachthuis naar Santa Cruz was in wezen een manier om het ‘vuil’ ver weg te verplaatsen, waar het geen overlast zou veroorzaken”, benadrukt een passage van de website Fatos, Fotos e Registros, onder toezicht door professor Deonísio da Silva.
Ondanks de uitdagingen stimuleerde de aanwezigheid van de Matadouro Carioca de ontwikkeling van arbeidersnederzettingen in Santa Cruz en was het de eerste wijk in Rio de Janeiro met elektrische verlichting, aangedreven door de generator van het slachthuis. “In 1884 richtte de D. Pedro II-spoorweg (later bekend als Central do Brasil uit 1899) de Matadouro-tak op, met sporen die het gebouw omcirkelden, op slechts 700 meter van het station van Santa Cruz. Dit bijkantoor was actief tot de jaren tachtig, waarna het buiten gebruik werd gesteld”, meldt Carlos H.
De Matadouro da Cidade zelf werd uiteindelijk gesloten. Tegenwoordig is de site de thuisbasis van een technische school, de NOPH – Núcleo de Orientação e Pesquisa História de Santa Cruz (Centrum voor Begeleiding en Historisch Onderzoek van Santa Cruz) en het ECOMUSEUM. Het gebied beschikt ook over de Avenida Matadouro, gelegen op de keizerlijke boerderij van Santa Cruz. Oorspronkelijk ontworpen door landschapsarchitect Auguste Marie Glaziou, beslaat de laan nu slechts een kort stuk en herbergt overblijfselen van de oude Vila Operária do Matadouro Industrial (arbeidersdorp van het industriële slachthuis).
Als landschapsarchitect was Glaziou verantwoordelijk voor een groot aantal projecten in het Hof, waaronder de renovatie van Passeio Público, de tuinen van Quinta da Boa Vista en Campo de Santana.
Het derde hoofdkwartier van de Matadouro Industrial, ook wel bekend als het keizerlijke slachthuis, werd op 30 december 1881 ingehuldigd door keizer Dom Pedro II, in aanwezigheid van prinses Isabel. Om personeel voor de activiteiten van het slachthuis veilig te stellen, werden twee rijen huizen gebouwd aan de rand van het administratieve hoofdkantoor op het terrein van het slachthuis. De lokale bevolking noemde dit arrangement de “correr de casas” (huizenlijn) (Benedicto Freitas, 1950).
Het Arbeidersdorp bestond uit vier blokken (waarvan er nog twee over zijn), met in totaal 38 huizen, die als volgt waren verdeeld: 30 waren verdeeld in twee eenheden om meer werknemersfamilies te huisvesten, acht waren leeg en gereserveerd (één voor toezichthouders, twee gevorderd door de Slaughterhouse Administration, één voor de alfabetiseringsschool voor arbeiderskinderen, drie voor commerciële doeleinden, één voor de veehandelaar en één voor leerbewerkers).
“Deze huizen heetten Avenida Matadouro en dienden als een vorm van hulp, een huisvestingssubsidie voor de arbeiders. Freitas documenteerde 214 individuen, die van ‘absoluut genealogisch belang’ werden geacht” (Morais, 2019). Onder de bewoners bevonden zich 164 Brazilianen, 38 Portugezen, 2 Spanjaarden, 7 Paraguayanen en 3 Afrikanen, waaronder 53 kinderen (Freitas, 1950).
In wezen weerspiegelt de transformatie van de Matadouro da Cidade niet alleen het veranderende stedelijke landschap van Rio de Janeiro, maar ook de ingewikkelde wisselwerking tussen historische ontwikkelingen, sociale behoeften en stadsplanning. Vanaf de begindagen aan de oevers van het strand van Santa Luzia tot de laatste incarnatie in Santa Cruz weerspiegelt de reis van de Matadouro de evolutie van een stad die zich voortdurend aanpast aan haar veranderende identiteit en prioriteiten. Terwijl Rio de Janeiro zich blijft ontwikkelen, draagt het vermogen van Rio de Janeiro om deze lagen van de geschiedenis te omarmen en te behouden bij aan het tapijt van zijn levendige en veelzijdige cultuur.
Referentie: Diário do Rio. História do Matadouro da Cidade do Rio de Janeiro. Brazilië, 14 maart 2022. Beschikbaar in: História do Matadouro da Cidade do Rio de Janeiro – Diário do Rio de Janeiro (diariodorio.com). Betreden op: 7 augustus 2023.
Ó Rio. Palacete Princesa Isabel – Antigo Matadouro de Santa Cruz. Brazilië, [zd]. Beschikbaar in: SEDREPAHC – Palacete Princesa Isabel – Antigo matadouro de Santa Cruz (rio.rj.gov.br). Betreden op: 7 augustus 2023.
Descubra Santa Cruz RJ. Avenida Matadouro: o Correr de Casas. Brazilië, [zd]. Beschikbaar in: Avenida Matadouro: o Correr de Casas – Descubra Santa Cruz RJ. Betreden op: 7 augustus 2023.
Barbara da Silva
Barbara heeft een geschiedenis- en onderwijsdiploma van UFRRJ en volgt momenteel een tweede graad in Engels taalonderwijs. Ze is gepassioneerd door onderwerpen op het gebied van erfgoed, cultuur en sociale geschiedenis, beheert de pagina Mare Nostrum - Oudheid en Middeleeuwen, werkt samen met de Brazilian History-portal en doet onderzoek naar de Estado Novo-periode (Nieuwe Staat).
