Als we denken aan de lucht boven Europa tijdens de Tweede Wereldoorlog, denken we vaak aan de dappere Braziliaanse piloten die aan de zijde van de geallieerden in Italië vochten. Maar de geschiedenis kent vaak onverwachte lagen. Wat als ik je vertelde dat Brazilianen ook het uniform van de Luftwaffe droegen, de luchtmacht van nazi-Duitsland? Dit is een bijna vergeten hoofdstuk uit de geschiedenis: het verhaal van twee Brazilianen die vochten… aan de andere kant van de oorlog. Dit is het verhaal van Egon Albrecht-Lemke en Wolfgang Ortmann – twee namen die ons uitdagen om met meer diepgang, minder moreel dualisme en een kritischer besef van wat het betekent om 'erbij te horen' naar het verleden te kijken.
Egon Albrecht-Lemke, geboren in Curitiba en van Duitse afkomst, was een voorbeeld van de mobilisatie die Duitsland wereldwijd uitvoerde en de burgers van het Rijk opriep om Hitlers oproep te beantwoorden. Veel Duitse mannen en vrouwen, of hun nakomelingen, trokken naar Duitsland en sloten zich aan bij de inspanningen om het "moederland" te dienen. Aangezien de nazipartij in Brazilië de grootste buiten Duitsland was, was het niet verwonderlijk dat Albrecht er in de jaren 30 naartoe reisde om zich aan te sluiten bij de Hitlerjugend. Later werd hij gevechtspiloot en nam hij begin jaren 40, toen hij nog maar in de twintig was, deel aan operaties van de Luftwaffe in Europa.
Albrecht nam deel aan grote nazi-invasies in Nederland, Frankrijk en de Slag om Engeland. Later werd hij overgeplaatst naar het Russische front, waar hij 15 vliegtuigen neerschoot. Hij ontving diverse onderscheidingen en werd bevorderd tot kapitein en squadroncommandant. Eind 1943 keerde hij terug naar Frankrijk en werd begin 1944 uitgezonden om Oostenrijk te verdedigen, dat een doelwit was geworden van geallieerde bombardementseskaders die vanuit Italië vertrokken.
Vanwege zijn vaardigheid werd Albrecht-Lemke onderscheiden met het prestigieuze Ridderkruis van het IJzeren Kruis. Door het hoge aantal gevechtsslachtoffers en de toenemende moeilijkheid om piloten van de Luftwaffe te vervangen, werden velen gedwongen talloze missies te vliegen, waarbij ze talloze geallieerde vliegtuigen neerschoten, wat hen meerdere medailles opleverde. Albrecht-Lemke sloot zich aan bij de elitegroep van vliegeniers die deze hoge Duitse onderscheiding ontvingen na het neerhalen van 25 vijandelijke vliegtuigen.
Albrecht-Lemke, gebruikt als symbool in de nazipropaganda, verscheen op foto's naast Duitse toppiloten zoals Adolf Galland en Walter Krupinski. Na het hoge sterftecijfer dat Duitse piloten teisterde, sneuvelde ook hij op 25 augustus 1944 – de dag dat Parijs werd bevrijd. Tijdens zijn laatste missie, ten oosten van Parijs, kreeg zijn vliegtuig een storing. Toen hij probeerde terug te keren naar de basis, werd hij aangevallen door geallieerde vliegtuigen. Hij sprong met zijn parachute naar buiten, maar overleefde het niet. Verdere details over zijn leven blijven onduidelijk. Misschien werd de dappere piloot door zijn kameraden niet eens als Braziliaan beschouwd, omdat hij ervoor had gekozen Brazilië te verlaten en voor het Derde Rijk te vechten – of misschien beschouwde hij zichzelf helemaal niet meer als Braziliaan.
Wolfgang Ortmann, geboren in São Bento do Sul, Santa Catarina, was een andere Braziliaan die uiteindelijk voor de Luftwaffe vloog. Hij vloog hetzelfde vliegtuig – de tweemotorige Messerschmitt BF 110 – in dezelfde eenheid en tegelijkertijd met Egon Albrecht-Lemke aan het Russische front. Er is geen bewijs dat ze elkaar ooit gekend hebben. Oorlogsdocumenten beschrijven hem als een bekwame piloot, maar in februari 1942 kwam Wolfgang om het leven bij een botsing in de lucht met een andere BF 110 van zijn squadron, volgens squadronrapporten. Er zijn echter ook verslagen van een Russische piloot die beweerde beide Duitse vliegtuigen op dezelfde datum te hebben neergeschoten.
De verhalen van Egon Albrecht-Lemke en Wolfgang Ortmann confronteren ons met de tegenstrijdigheden van de tijd waarin ze leefden. Als zonen van Brazilië, gevormd door Duitse wortels, kozen ze ervoor – of werden ze gedwongen – om een van de donkerste regimes in de moderne geschiedenis te dienen. Hun luchtacrobatiek was opmerkelijk, maar de zaak waarvoor ze vochten, dwingt tot een ontnuchterende reflectie. Het gaat hier niet om verheerlijking, maar om historisch begrip. Hun paden herdenken betekent ook beseffen dat, zelfs in de donkerste momenten van de mensheid, nationale, culturele en ideologische identiteiten met elkaar verweven zijn – en wat eenvoudig lijkt… is dat vaak niet.
Referentie: BARONE, João. 1942: O Brasil en zijn guerra quase desconhecida. Brazilië: HarperCollins, 2018.
Matheus Araújo
Matheus Araújo is de bedenker en redacteur van Brazilian History. Geboren in Rio de Janeiro en afgestudeerd in Reclame en Propaganda, bracht zijn passie voor geschiedenis hem ertoe om zich in te schrijven aan de Federale Universiteit van de Staat Rio de Janeiro, waar hij momenteel een lerarenopleiding Geschiedenis volgt.
